CEMANTRON 2: Περιήγηση στη Βυζαντινή Αθήνα

Ο 11ος και 12ος αιώνας θεωρούνται ως η χρυσή εποχή της αθηναϊκής βυζαντικής τέχνης. Όλες σχεδόν οι γνωστότερες και σημαντικότερες βυζαντινές εκκλησίες της πόλης κτίστηκαν στη διάρκεια των δύο αυτών αιώνων και οφείλουν την ύπαρξή τους στη χριστιανική αναστήλωση, που ακολούθησε τις εκστρατείες του Αυτοκράτορα Βασίλειου του Β´ στα Βαλκάνια. Ορισμένα από τα πιο γνωστά μοναστήρια ιδρύθηκαν επίσης την ίδια περίοδο στα περίχωρα της Αθήνας.

Κατά την περιήγησή σας στην Αθήνα μπορείτε να δείτε τα εξής:

Παλαιά Μητρόπολη (Πλατεία Μητροπόλεως). Τη χαριτωμένη αυτή εκκλησία θα τη συνατήσετε κοντά στη νέα Μητρόπολη. Κτίστηκε στο τέλος του 12ου αι. και είναι αφιερωμένη στην Παναγία τη Γοργοεπήκοο και στον Άγιο Ελευθέριο. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν αρχαία και βυζαντινά ανάγλυφα. Στην πρόσοψη υπάρχει αρχαία ζωφόρος, που προέρχεται από μνημείο του 4ου αι. π.Χ. και απεικονίζει τις επίσημες αττικές εορτές. Αποτέλεσε την ορθόδοξη επισκοπική έδρα των Αθηνών όταν οι επίσκοποι εκδιώχθηκαν από τον Παρθενώνα, αρχικά από τους Φράγκους και αργότερα από τους Τούρκους, ενώ από το 1839 έως το 1842 χρησιμοποιήθηκε ως βιβλιοθήκη. Η γειτονική νέα Μητρόπολη χτίστηκε μεταξύ του 1842 και του 1862, ως ο καθεδρικός ναός της Αθήνας. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με τρούλο που συνδυάζει νεοβυζαντινά και νεοκλασσικά στοιχεία.

Καπνικαρέα (οδός Ερμού). Βυζαντινή εκκλησία σταυροειδούς τύπου με τρούλο, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Το αρχικό κτίσμα χρονολογείται από τον 11ο αι., ο ναός όμως αποπερατώθηκε τον 13ο αι., ενώ κατά καιρούς είχε διάφορα ονόματα: Καμουχαρέα, Χρυσοκαμουχαριώτισσα, Παναγία της Βασιλοπούλας, Παναγία του Πρένζα (Πρίγκιπα). Το 1834, έτος κατασκευής τής οδού Ερμού, εξετάστηκε η μεταφορά της σε άλλο σημείο ή ακόμα και η κατεδάφισή της, επειδή βρισκόταν στο μέσον της οδού Ερμού και αποτελούσε εμπόδιο. Σώθηκε, όμως, χάρη στον Λουδοβίκο της Βαυαρίας, πατέρα του βασιλιά Όθωνα, καθώς και στον Νεόφυτο Μεταξά, Επίσκοπο του Ταλαντίου και Μητροπολίτη Αθηνών.
Άγιος Νικόλαος Ραγκαβάς (Πλάκα). Βρίσκεται κοντά στην περιοχή Αναφιώτικα της Πλάκας. Η εκκλησία αυτή οικοδομήθηκε τον 11ο αι. και αποτελούσε μέρος του Παλατιού της οικογένειας Ραγκαβά, ένα μέλος της οποίας, ο Μιχαήλ ο Α´, υπήρξε αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Πήρε την ονομασία του από την περιοχή, που εκείνη την εποχή αναφερόταν ως Ραγκαβάς.

Αγία Αικατερίνη (Πλάκα). Βρίσκεται κοντά στο Μνημείο του Λυσικράτη, στο μέσον της μικρής ομώνυμης πλατείας, κάτω από τον ίσκιο ενός φοίνικα. Η κατασκευή της χρονολογείται στον 11ο - 12ο αι. Στη γωνία της πλατείας υπάρχουν ερείπια ρωμαϊκού μνημείου.

Άγιος Ιωάννης Θεολόγος (Πλάκα). Πρόκειται για έναν πολύ όμορφο σταυροειδή ναό του 11ου-12ου αι., στη συμβολή των οδών Ερωτόκριτου και Ερεχθέως. Μέχρι σήμερα έχει υποστεί πολλές τροποποιήσεις και προσθήκες.

Σωτήρας του Κοτάκη (Πλάκα). Περισσότερο γνωστή ως Αγία Σωτήρα, η εκκλησία αυτή βρίσκεται οδό Κυδαθηναίων, ακριβώς απέναντι από το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Χτίστηκε τον 11ο-12ο αι. και έχει υποστεί πολλές μεταγενέστερες αλλαγές και προσθήκες.

Μετόχι Πανάγιου Τάφου (Αναφιώτικα). Θα το βρείτε στην οδό Ερεχθέως. Είναι ένα μικρό μοναστήρι που ανήκει στον Άγιο Τάφο της Ιερουσαλήμ. Η εκκλησία του μοναστηριού, οι Άγιοι Ανάργυροι, ανήκει χρονολογικά στον 17ο αι.
Παναγία Χρυσοκαστριώτισσα (Αναφιώτικα). Μία από τις πολλές εκκλησίες που βρίσκονται στα Αναφιώτικα. Σύμφωνα με την παράδοση, η θαυματουργή εικόνα της προστατεύει τους πιστούς σε δύσκολες στιγμές.

Σωτήρα Λυκοδήμου-Ρώσικη Εκκλησία (οδός Φιλελλήνων). Πρόκειται για το μεγαλύτερο μεσαιωνικό οικοδόμημα της Αθήνας. Χτίστηκε το 1031 ως τμήμα ρωμαϊκού καθολικού μοναστηριού που διασώθηκε μέχρι το 1701. Στη δεκαετία του 1850, το κτίσμα αναστηλώθηκε από τον Τσάρο Αλέξανδρο τον Β´, ο οποίος δώρησε και το κωδωνοστάσιο. Σήμερα αποτελεί τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία των Αθηνών.

Άγιοι Απόστολοι του Σολάκη (Αρχαία Αγορά). Ο ναός αυτός βρίσκεται εντός της περιοχής ανασκαφών της Αρχαίας Αγοράς. Είναι μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της Αθήνας (1000-1025 μ.Χ.) και οικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια ρωμαϊκού νυμφαίου του 2ου αι. Τη δεκαετία του 1950, μετά από αναστήλωση, απέκτησε την αρχική της μορφή. Πολλές τοιχογραφίες της μεταβυζαντινής περιόδου, που υπήρχαν σε κατεδαφισμένη εκκλησία, μεταφέρθηκαν την εποχή εκείνη στους Αγίους Αποστόλους.

Παντάνασσα (Πλατεία Μοναστηρακίου). Εκκλησία τύπου τρίκλιτης βασιλικής, του 10ου αι., ανήκε στο μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, από το οποίο πήρε το όνομά της όλη η περιοχή. Παλαιότερα ήταν μετόχι της Μονής Καισαριανής.

Άγιος Δημήτριος Λουμπαρδιάρης (Λόφος Φιλοπάππου). Πρόκειται για μια πολύ όμορφη εκκλησία του 16ου αι. με αξιόλογες τοιχογραφίες. Σύμφωνα με την επικρατέστερη παράδοση, το όνομά της (Λουμπαρδιάρης ή Μπομπαρδιάρης) προέρχεται από ένα περιστατικό του 17ου αι., όταν ο Άγιος Δημήτριος προστάτευσε τους πιστούς από το μεγάλο κανόνι (Λουμπάρδα), που βρισκόταν εκεί.

Άγιοι Ασώματοι (Θησείο). Εκκλησία σταυροειδούς τύπου του 11ου αι. Είναι κτισμένη με λαξευμένους λίθινους δομούς, που πλαισιώνονται από κεραμίδια, ενώ σε ορισμένα σημεία είναι εμφανής μεταγενέστερη ισλαμική επιρροή.

Άγιος Ιωάννης στην Κολώνα (οδός Ευριπίδου). Αυτό το μικρό παρεκκλήσι του 12ου αι. οφείλει το παράξενο όνομά του στη ρωμαϊκή κολώνα, που υψώνεται στο μέσον. Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής θεωρείται ως ο θεραπευτής όλων των ασθενειών του κεφαλιού. Ο επισκέπτης μπορεί να δει πολλά τάματα πάνω στην κολώνα τα οποία προσφέρονται στον Άγιο από τους πιστούς σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη βοήθεια που τους πρόσφερε.

Άγιοι Θεόδωροι (Πλατεία Κλαυθμώνος) Η εκκλησία αυτή επανοικοδομήθηκε στο δεύτερο μισό του 11ου αι., πάνω στα θεμέλια ενός παλαιότερου ναού του 9ου αι. Κτίστηκε από τον Ν. Καλομάο, που είχε το αξίωμα του Σπαθαροκανδιδάτου (αξίωμα στη Βυζαντινή Αυλή).

Ταξιάρχες (εκκλησία της Μονής Πετράκη-Γενναδίου 14). Η εκκλησία ανήκει στη Μονή Πετράκη (18ος αι.), η ίδια όμως πιθανώς να χτίστηκε το 12ο αι. Στο εσωτερικό της εκκλησίας αυτής ο επισκέπτης μπορεί να δει τοιχογραφίες από το 1719.

Άγιοι Ισίδωροι (λόφος Λυκαβηττού). Πρόκειται για μικροσκοπική εκκλησία κρυμμένη μέσα σε μια σπηλιά, στο μέσον του λόφου Λυκαβηττού. Παλιότερα, ονομαζόταν εκκλησία του Αγίου Σιδερέα. Κάηκε το 1930 και επανοικοδομήθηκε το 1931.

Άγιος Γεώργιος (Λόφος Λυκαβηττού). Αυτή είναι η λευκή εκκλησία που στέκεται στην κορυφή του λόφου του Λυκαβηττού. Μπορείτε να φτάσετε εκεί με τα πόδια ή με το τελεφερίκ. Λέγεται ότι στους αρχαίους χρόνους στο σημείο αυτό υπήρχε ο ναός του Ακραίου Διός. Στη διάρκεια της Φραγκοκρατίας, τη θέση του ναού πήρε το μικρό παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία που στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από αυτό του Αϊ Γιώργη του Καβαλλάρη. Η ακριβής χρονολογία της κατασκευής του δεν είναι γνωστή. Η καμπάνα ήταν δώρο της βασίλισσας Όλγας η οποία βρήκε την εκκλησία σε ερειπωμένη κατάσταση και την έθεσε υπό την προστασία της.